Hoće li presude ukloniti ime Ištvana Lodrija sa Spomenika “Ptica slomljenih krila”?

Gabor Kudlik, predsednik Odbora za komemoraciju nevinim žrtvama iz 1944/45. godine, poručio nam je pre nekoliko meseci, preko posrednika, da će nam dati intervju pod uslovom da pribavimo pravosnažne sudske presude u vezi sa licima za koja se smatra da su počinila teške zločine, a čija se imena, uprkos takvim saznanjima, nalaze na spomeniku nedužnim žrtvama kod Senćanskog groblja. Ovom prilikom to činimo

Branko M. Žujović

Ovaj tekst trebalo bi, u stvari, da ponese naslov: “Pravda za Anđu Grubešić”.

Baka-Anđa ima skoro 90 godina. Pre nekoliko godina potrošila je poslednje atome svoje životne snage u višedecenijskoj, nauspešnoj, borbi da se ime ubice njenog oca Spasoja Ninkovića i sestre Bojke Ninković, koje se dogodilo aprila 1941. godine, ukloni sa Spomenika “Ptica slomljenih krila”.

Priču o njoj objavio sam pre nešto više od deset godina. Tekst su preneli i drugi mediji, ali to nije bilo dovoljno da institucije države Srbije zaštite baka-Anđu koja je, kao sedmogodišnja devojčica, gledala kako okupatorski vojnici u društvu sa Lodrijem pucaju, najpre u njenog oca, a potom i u sestru.

Naprotiv, država je, umesto da zaštiti interes baka-Anđe, koja je takođe bila žrtva pomenute tragedije, počela da se klanja imenima ratnih zločinaca koja su istaknuta među nedužnim žrtvama streljanja koja su se dogodila tokom 1944. i 1945. godine.

Samo letimičnim uvidom u izvore iz tog vremena, lako je pobrojati desetak osoba za čija se imena opravdano smatra da su uljezi na pomenutom spomeniku, o čemu je naš sajt pisao.

Na primer, braća Pelhe, Ištvan i Janoš, za koje se vezuju zločini ubistva i silovanja, poginuli su u borbi sa pripadnicima partizanske jedinice koja ih je locirala. Nisu bili streljani, kako bi se zaključilo prostim uvidom u imena istaknuta na spomeniku.

Gabor Kudlik, predsednik Odbora za komemoraciju nevinim žrtvama iz 1944/45. godine, poručio nam je pre nekoliko meseci, preko posrednika, da će nam dati intervju pod uslovom da pribavimo pravosnažne sudske presude u vezi sa licima za koja se smatra da su počinila teške zločine, a čija se imena, uprkos takvim saznanjima, nalaze na spomeniku nedužnim žrtvama kod Senćanskog groblja.

Ovom prilikom to činimo. Ove nedelje došli smo do presuda Okružnog suda u Subotici (K. 172/945) kojom je Lodri, zbog podstrekivanja na ubistvo Spasoja Ninkovića i Bojke Ninković, osuđen na 15 goduina prinudnog rada. Tu je i presuda Vrhovnog suda Vojvodine (K_ 31/1946) kojom je odbačena žalba optuženih i potvrđena presuda subotičkog suda.

Ove presude otvoriće niz pitanja. Pre svega zbog dva imena, koja je Lodri koristio, a oba su istaknuta na Spomeniku “Ptica slomljenih krila”, ali i zbog činjenice da je, sudeći prema presudama, 1945. i 1946. godine Lodri još uvek bio živ.

O njegovom streljanju došli smo samo do posrednih saznanja koja nisu merodavna.

Dejan Mrkić iz Istorijskog arhiva pronašao je brojeve presuda Jožefu Hercegu, Palu Palfiju, Mihalju Križanu, Stevanu (Ištvanu) Nemediju i još nekim licima čija su imena istaknuta na pomenutom spomeniku, a ne treba zaboraviti ni imena Andraša Engija, Mladena Prodanovića, Ivana Ostrogonca i druge.

Nakon što u ponedeljak uručimo presudu Gaboru Kudliku, naša redakcija, a verujemo i celokupna javnost Subotice, očekuje da se na osnovu podataka iz nje utvrde nesporne činjenice: ko je zaista bio taj čovek, kako je tačno završio i da li je njegovo ime zaista trebalo da se nađe na spomeniku, što je pomenuta komisija, svakako, pre postavljanja njegovog imena na spomenik trebalo da proveri.

Princip prema kojem je za postavljanje imena na spomenik dovoljna izjava člana porodice ili objava imena na nekom spisku, sa površnim sravnjivanjem imena sa listama na različite načine stradalih u Drugom svetskom ratu i neposredno posle njega mora da bude primenjen i recipročno, na žive svedoke koji se još uvek sećaju toih događaja.

Zbiog čega je za postavljanje imena na spomenik dovoljna puka izjava, a za uklanjanje nije dovoljna ni izjava neposrednog svedoka zločina?

Spomenik “Ptica slomljenih krila” trebalo je podići sa znatno više uloženog naučno-istraživačkog rada, javnog takta i obzira prema žrtvama okupacije Subotice u Drugom svetskom ratu.

Pravda za baka-Anđu Grubešić!