Nekadašnji poznati subotički kafe “Papillon” će nakon 10 godina, od kako je enterijer ovog kulturnog dobra u centru grada demontiran i preseljen u magacinski prostor Gradske kuće, a po završetku radova na zgradi Narodnog pozorišta, ponovo zaživeti u prostoru novog teatra, saznaje Magločistač u Gradskoj upravi Subotica.
Ovaj jedinstveni zaštićeni enterijer bio je smešten u ulici Dimitrija Tucovića broj 11. Kako je prostor u kojem se nalazio ovaj kafić bio vraćen restitucijom Jevrejskoj opštini, nakon njegove demontaže je pohranjen u magacin koji se nalazi na prvom spratu Gradske kuće.
Stručna javnost i građani negodovali su 2013. godine zbog ovakve odluke, a vlasnik “Papillona”, Dragutin Letić, mesec dana nakon premeštanja enterijera ovog kafea, preminuo je zbog bolesti, ne dočekavši kakva će biti sudbina subotičkog „Leptira“.
Ali jedno je sigurno: svako ko je imao tu privilegiju da bar jednom boravi u ovom kafeu, sasvim sigurno ga nikada neće zaboraviti jer, kada kročite u ovaj prostor, vanjski svet nestaje, a njegov enterijer jednostavno pleni svojom lepotom.
Administrator Fejsbuk grupe „Café Papillon“, koja je posvećena očuvanju sećanja na ovaj kafić, Petar Stajić, rekao je za Magločistač da se kao pripadnik starije generacije Subotičana sa setom priseća “Papillona” u kome je mnogo puta s uživanjem pio kaficu na pauzi tokom posla.
„Sam kafe svojim nezaboravnim izgledom enterijera, po rečima mojih prijatelja i gostiju koje sam vodio tamo, bio je jedinstven u Evropi a pogotovo u tadašnjoj Jugoslaviji“, priča on.
Prema Stajićevom mišljenju, žalosno je da se danas na mestu nekadašnjeg kafea nalazi kockarnica:
„Ne mogu da razumem Jevrejsku opštinu da, kada joj je restitucijom vraćen objekat, nije nađen zajednički interes sa opštinom Subotica i bivšim vlasnikom da ovaj kafe sačuvaju, već da se na ovakav način izbaci i uništi prelepi prostor zaštićenog kulturnog dobra“.
To što se enterijer “Papillona” trenutno nalazi u magacinskom prostoru Gradske kuće, ne znači da možda neće ponovo zaživeti u nekom novom, prilagođenom ambijentu, sudeći po odgovoru načelnice Gradske uprave za portal Magločistač, Marije Ušumović Davčik.
„Grad Subotica ima obavezu da nakon završetka radova na izgradnji objekta Narodnog pozorišta u Subotici pomenuti enterijer premesti u ovaj objekat, uz prethodnu obavezu da o tome izradi arhitektonski elaborat ponovnog preseljenja kulturnog dobra iz objekta Gradske kuće u zgradu Narodnog pozorišta i pribavi sve potrebne uslove i saglasnosti za izvođenje radova u skladu sa Zakonom o kulturnim dobrima i propisima o planiranju i izgradnji objekata i uređenje prostora“, navodi se u njenom odgovoru.
Kafe “Papillon” je zvanično prestao da radi 1998. godine, a od tada se vodio i sudski spor između pokojnog vlasnika lokala Dragutina Letića i lokalne samouprave.
Na ime zakupa, bivši vlasnik je dugovao Gradu oko 6,7 miliona dinara, rekao je medijima krajem aprila 2013. godine tadašnji gradonačelnik Subotice.
Objekat je vraćen Jevrejskoj opštini, koja ga je potom izdala u zakup i od tada do danas na ovom mestu se nalazi slot klub.
Grupa građana „Nasmeši se Subotici“ zatražila je u januaru iste godine od nadležnih da zaustave plan o izmeštanju enterijera ovog kafea jer je reč o zaštićenom kulturnom dobru, međutim, krajem avgusta enterijer je ipak demontiran i po mišljenju stručne javnosti – „uništen“.
Građani su se tada uz „Čajanku pod svećama“ oprostili od ovog jedinstvenog ambijenta.
Evropska mreža gradova secesije objavila je tekst o enterijeru kafea „Papillon“, a priču je preneo časopis Coup de Fouet, kao uzornom primeru koji podražava arhitekturu s kraja 19. i početka 20. veka. Tekst je napisao pokojni profesor Arhitektonskog fakulteta u Debrecenu, Janoš Gerle (Gerle János), poznati mađarski arhitekta i istraživač arhitekture 19. i početka 20. veka koji je bio i veliki prijatelj Subotice.
Autor enterijera je bio grafički dizajner Karolj Đember i njegov tim umetnika, Franjo Radić i braća Skala. Enterijer je nastao 1989. godine, a prema ocenama kritičara, u svom krajnjem dometu prevazišao je i svoje uzore.
Urađen je u savršenom duborezu, nadahnut umetničkim pravcem secesijom, odnosno belgijskom školom Art Nuova, a od 1993. godine je odlukom Skupštine opštine Subotica proglašen za nepokretno kulturno dobro.
Vanredna profesorka Građevinskog fakulteta u Subotici, Viktorija Aladžić, izjavila je za Magločistač da, iako enterijer kafea “Papillon” nije secesija u pravom smislu reči, to jeste izvanredan zanatski rad u duhu francuskog i belgijskog Art Nuvo-a, jedinstven u Subotici.
„Umetničko delo je umetničko delo bez obzira na vreme nastanka. Upravo zbog toga stavljen je pod zaštitu i velika je šteta i pokazatelj neodgovornog ponašanja kada je taj enterijer izmešten sa originalne lokacije“, ocenjuje ona.
Ona ističe da jedan od principa zaštite kulturnih dobara jeste da se kulturno dobro čuva na originalnoj lokaciji.
„Još je veća uvreda za ovaj enterijer to što je na njegovom mestu otvorena kockarnica, kao pokazatelj današnjih prioritetnih vrednosti društva“, smatra Aladžić.
Prema njenim rečima, o secesijskim enterijerima znamo mnogo manje jer su uglavnom uništeni, ali još uvek se priča o Gradskoj kafani (Varosi kávéház) u Gradskoj kući i drugim čuvenim subotičkim kafanama sa prekretnice 19. u 20. vek, koje su imale enterijer u stilu secesije kao što je bila kafana u Narodnom pozorištu (Pest-szálloda kávéház, ili hotelu „Zlatno jagnje“ (Arany bárány-szálloda kávéház, danas Dom vojske na adresi Korzo 3).
„Sada to možemo videti samo na starim razglednicama i fotografijama. Upravo je zato enterijer kafea ‘Papillon’ važan za Suboticu, jer čuva sećanje na ove izvanredne kafane i njihov secesijski enterijer“, ocenila je Aladžić.
Ona podseća da Subotica jeste bila provincijski grad, ali se u njoj nije razvio poseban stil.
„U nju su arhitekti, koji su se školovali i putovali po većim gradovima Evrope, donosili te uticaje, pa imamo fasade kuća u bečkoj, nemačkoj i mađarskoj secesiji“, rekla je.
Dodaje da je samo jedna fasada Rajhlove kuće u ulici Vase Stajića 11, koja je porušena 2010. godine, napravljena pod uticajem francuskog simbolizma.
Secesija je umetnički pravac, podseća Aladžić, koji je pretežno nastao u provincijama paralelno sa buđenjem nacionalne svesti krajem 19. veka, te zato i ima mnoge nazive u zavisnosti od toga gde je nastao: Arts and Crafts u Engleskoj, Modernism u Barseloni, Art Nouveau u Francuskoj i Belgiji, Jugendstil u Minhenu, secesija u Beču i mađarska secesija na području Ugarske u okvirima Austrougarske monarhije.
U Jevrejskoj opštini su za Magločistač kratko naveli da je Grad u to vreme zatražio od vlasnika “Papillona” da se zbog dugovanja koje je imao na ime zakupa iseli iz objekta. Tako je enterijer preseljen u Gradsku kuću, a objekat je restitucijom vraćen Jevrejskoj opštini koja ga je posle izdala u zakup.
Po čemu je subotički „Leptir“ toliko poseban?
Na sajtu Informacioni sistem nepokretnih kulturnih dobara navodi se da su osnovne stilske karakteristike objekta kafea “Papillon” eklektika sa elementima neorenesanse i neobaroka, a posebna specifičnost objekta je uređeni enterijer lokala u specifičnom stilu post secesije, sa primesama u tretmanu belgijske škole art-nuvo, jugend stila i mađarske varijante secesije.
„Svi primenjeni motivi proistekli su iz kombinacije ovih varijanti istog stila s početka 20. veka, usaglašeni su oblikovno, konstruktivno i majstorski izvedeni do savršenstva. Kao takav, ovaj enterijer, u osnovnoj projektantskoj ideji proistekloj od lika leptira, predstavljaju vrhunski domet stvaralaštva kao reakcija na postojeći trend post moderne, čine zapravo tako post secesiju, što je izuzetak u stvaralaštvu, ne samo u gradskim okvirima već i evropskim“, navodi se.
Iz navedenih razloga „predmetni enterijer je neodeljiv od objekta, te se isti mora očuvati kao izuzetna umetničko-arhitektonska tvorevina“, dodaje se.
Izvor: Magločistač