Mojih dvadeset naučnih monografija objavio je “Prometej”, a četiri knjige Zavod za kulturu Vojvodine. Na koje sve načine sam se dovijao da ove knjige ugledaju svetlost dana, bolje da ne govorim
Branko M. Žujović
U Subotici je proteklog vikenda, skupom u Gradskoj kući, obeležena 26. godišnjica progona srpskog stanovništva iz nekadašnje Republike Srpske Krajine, odnosno sa područja Dalmacije, Like, Banije i Korduna u današnjoj Hrvatskoj. Subotičanima se tom prilikom obratio prof. dr Dejan Mikavica, univerzitetski predavač, istoričar i jedan od najboljih poznavalaca prošlosti prečanskih Srba.
Gostovanje profesora Mikavice u našem gradu bio je povod da sa njim razgovaramo o “Oluji”, njenim posledicama i onome što smo kao organizovano društvo uradili ili možda nismo, a trebalo je da uradimo, kako bi se sačuvalo nasleđe prognanika iz Krajine.
Kako “Oluja” izgleda u oku istoričara, odnosno kako taj istorijski događaj izgleda kada ga istrgnemo iz konteksta medijskih napisa i dnevne politike i stavimo ga u kontekst istorije?
Mikavica: U istorijskom kontekstu koji bi podrazumevao sagledavanje srpsko-hrvatskih odnosa u viševekovnom kontinuitetu, dakle od 1538. godine kada dobijaju kao nacija prve, Žumberačke privilegije od Bečkog dvora, kao vojnici odnosno graničari-seljaci i na taj način postaju ključni faktor austrijske politike na prostoru Vojne krajine, koja je formirana tri godine pre toga, mora se pre svega imati u vidu da su Srbi svoja nacionalna, politička i verska prava u Habsburškoj monarhiji u najvećoj meri ostvarivali zahvaljujući svojoj ulozi u odbrani državnih i dinastijskih interesa austrijskih careva i mađarskih kraljeva i da su sve do sloma Austro-ugarske bili izloženi verskoj i političkoj diskriminaciji hrvatskih i mađarskih staleža, rimokatoličke crkve, ugarskog i hrvatskog sabora.
Srbi su smatrali, odnosno njihovi svetovni politički prvaci i crkveni velikodostojnici, da status srpskog naroda podrazumeva ravnopravnost srpskog naroda kao političkog, diplomatičkog i istorijskog na prostoru cele države Habsburgovaca, a Hrvati su smatrali da Srbima ne treba uvažiti kolektivna prava, da postoji nekakvo hrvatsko državno i istorijsko pravo koje podrazumeva da su Srbi na prostoru Krajine, Slavonije, Hrvatske, pa čak i Dalmacije, samo – Hrvati, da nemaju pravo da svoj jezik nazivaju srpskim, da im treba uskratiti slobodu veroispovesti, da ih treba pounijatiti, pokatoličiti, da im carske privilegije treba uskratiti, da treba stvoriti veliku Hrvatsku koja bi se protegla na Dalmaciju, Krajinu. Slavoniju, pa čak i dalje od toga, da su sve srpske zemlje zapravo hrvatske, kao što je to, uostalom, tvrdio i Pavle Riter Vitezović 1700. godine u svom spisu ,,Oživela Hrvatska”.
Osim njega isto su tvrdili i jezuiti, kao što su kasnije smatrali i takozvani Iliri, okupljeni oko Ljudevita Gaja i prvaci skoro svih hrvatskih političkih stranaka osnovanih u drugoj polovini 19 veka. Dakle, hrvatska politička i državotvorna doktrina koja je podrazumevala negaciju srpske nacije održavala se vekovima, kao i hrvatski antagonizam prema Srbima.
Ovaj antagonizam ima bezbroj primera. Ideja o progonu i pogromu Srba na svim zemljama, koje su ovi nastanjivali i koje su, u slučaju Krajine, branili požrtvovano od svakog neprijatelja, eskalirala je u prvim godinama 20. veka, utišala se za vreme vladavine Hrvatsko-srpske koalicije u Hrvatskoj, ponovo razbuktala u vreme Prvog svetskog rata kada su Hrvati počinili brojne, užasne svireposti, da bi u prvoj Jugoslaviji dostigla vrhunac u kreiranju ustaško-genocidne ideje koju ni Banovina Hrvatska nije mogla zaustaviti ili osujetiti. Ono o čemu su sanjali hrvatski državotvorci i hrvatski političari i njihov crkveni kler, a to je progon i pogrom Srba gde god je to moguće, realizovano je genocidom u prvoj endehaziji a zaokruženo etničkim čišćenjem u vreme vladavine Franje Tuđmana, najdoslednijeg nastavljača Starčevićeve i Pavelićeve politike. Pogromom i genocidom za koji su najzaslužniji Vatikan, Pavelićeve ustaše, Nemačka i Tuđmanove pristalice, stvorena je etnički čista hrvatska država koja danas veliča zločine i progone koji su počinjeni 1995. godine.
U Hrvatskoj je na glasanju, među običnim građanima, odlučeno da lik Nikole Tesle, Srbina rođenog u Vojnoj krajini na području današnje Hrvatske, koje je tada, kao što ste pomenuli, bilo zasebna oblast pod upravom bečkog dvora, bude stavljen na kovanice evra, odnosno evro-centa. Ova odluka hrvatskih građana je dijametralno suprotna u poređenju sa istorijom, odnosno sudbinom porodice Tesla u Hrvatskoj i dojučerašnjim odnosnom Hrvatske prema samom Tesli. Taj odnos se, kao što svi znamo, proteže od fizičkog istrebljenja porodice Tesla u Drugom svetskom ratu, preko rušenja Teslinih spomenika do preimenovanja trgova koji su nosili njegovo ime i paljenja Tesline rodne kuće u poslednjem ratu. Neki od hrvatskih političara su se potom svojski potrudili da povodom odluke sopstvenih građana rasplamsaju šovinističku ideju o Tesli kao Hrvatu koji, na tome se naročito insistiralo, navodno nema veze sa Srbijom i Srbima. U kojoj meri je srpsko nasleđe u Hrvatskoj danas zaštićeno i šta naša država zaista može da učini da se ono sačuva?
Mikavica: Svojatanje srpskih velikana u kulturi i nauci od strane Hrvata eskaliralo je preuzimanjem lika Nikole Tesle odnosno njegovim izborom za ličnost koja će se naći na hrvatskim novčanicama i pored toga što je reč o najvećem srpskom pronalazaču i pored toga što je on rođen u Vojnoj krajini i pored toga što u vreme njegovog rođenja nije postojala Hrvatska i pored toga što su sve Tesle hrvatske ustaše pobile. Šta reći na tako nešto? Najblaže rečeno, mislim da je to velika sramota.
Ko se danas od Vaših kolega intenzivno bavi istorijom nekadašnje Republike Srpske Krajine i okolnostima koje su dovele do izgona stotina hiljada ljudi i ratnih zločina? Drugim rečima, bavi li se Srbija, kao matica srpskog naroda, sistematično istorijom Krajine i prečanskih Srba?
Mikavica: Istorijom prečanskih Srba, a posebno istorijom Srba u Hrvatskoj i Vojnoj krajini od 16. do 20. veka, naučno, na fakultetima i institutima, ne bavi se više niko, ili gotovo niko. Naučni, istorijski instituti, koji bi se bavili istorijom Srba u Hrvatskoj, Vojvodini, Krajini, Dalmaciji, uopšte u nekadašnjoj Habsburškoj monarhiji ne postoje.
Istorijski institut Vojvodine je odavno ukinut. U Srpskoj akademiji nauka i umetnosti meni i mojim najbližim saradnicima, profesorima Filozofskog fakulteta u Novom Sadu, onemogućen je pristup zahvaljujući ličnim i sujetnim razlozima kojima se rukovodi jedan akademik koji predvodi Odeljenje za istoriju i bira za akademike one koji mu se sviđaju, makar iza sebe nemali ni jedno čestito naučno delo. Na Filozofskom fakultetu u Novom Sadu nemam nikakve mogućnosti da zaposlim mlade doktore istorijskih nauka koji bi se bavili prošlošću srpskog naroda u Austrougarskoj. Autonomaši i autošovinisti su na čelu Filozofskog fakulteta decenijama i tako će ostati, bez obzira ko je na vlasti u pokrajini.
U Matici srpskoj, nagrada Ilarion Ruvarac dodeljuje se isključivo onima koji su podobni i to voljom istog onog akademika koji ,,nadzire i ocenjuje” naučni rad svih drugih istoričara u krugu oko akademije u Beogradu. Dakle, situacija je beznadežna u svakom pogledu kada je reč o proučavanju srpske istorije i to važi za sve državne, naučne, kulturne i nacionalne ustanove u Vojvodini, Beogradu, a verovatno i u drugim sredinama.
Mojih dvadeset naučnih monografija objavio je “Prometej”, a četiri knjige Zavod za kulturu Vojvodine. Na koje sve načine sam se dovijao da ove knjige ugledaju svetlost dana, bolje da ne govorim. Zajedno sa svojim bivšim asistentima, Goranom Vasinom i Nenadom Ninkovićem, objavio sam dvotomnu sintezu Srbi u Habsburškoj monarhiji, ali ove knjige nisu sve do danas predstavljene ni u Matici srpskoj, kao što tamo nisu promovisana ni sabrana dela Svetozara Miletića koja sam uredio svojevremeno sa akademikom Čedomirom Popovom. Istoričari koji nešto rade, pišu i istražuju nisu nigde dobrodošli. Oni koji ne rade ništa, oni dobijaju nagrade, priznanja, oni postaju akademici, oni predaju u Matici srpskoj. Čast izuzecima, naravno. Uostalom, tako je to oduvek kod nas i u tom pogledu se ništa ne menja.
Kulturnu i političku istoriju krajiških Srba danas zato nema ko da piše. Zavičajna udruženja Krajišnika su rasparčana i ne deluju jedinstveno. Stoga smo, između ostalog, odlučili da osnujemo Krajišku srpsku akademiju nauka i umetnosti čije je sedište u Beogradu, na Savskom trgu. Koliko ćemo uspeti u nameri da okupimo u okviru ove institucije najuglednije srpske intelektualce, pre svega profesore državnih univerziteta, kojima je stalo do našeg kulturnog i svestranog, naučnog napretka, pokazaće vreme. Nadam se da će i Vlada Srbije i pokrajinska vlada razumeti da je pomoć i podrška ovoj instituciji neophodna.
Kako se dogodilo da srpska istoriografija nema utvrđen broj žrtava u Drugom svetskom ratu, naročito na području NDH, zbog čega su danas revizionistički udarci, ako tamo mogu da kažem, dublji i bolniji?
Mikavica: Danas revizionistička istoriografija, na žalost, na krilima autošovinizma, sve više jača, čak i u okviru ustanova koje imaju zadatak da to spreče, kao što je Muzej genocida u Beogradu, na primer. Minimiziraju se brojevi ubijenih Srba u endehaziji, sve više se piše i govori u duhu hrvatske ili barem kroatofilske istoriografije.
Zna se na primer, pouzdano, da je broj ubijenih Srba u Jasenovcu veći od 700.000, pa se ipak to nastoji revidirati. Čak i ako se podaci o tome nalaze u enciklopedijama Jugoslavije, čak i ako to potvrđuju brojna dokumenta, arhivski izvori, memoarski spisi. Zašto tako nešto rade srpski istoričari? Verovatno, kao i uvek do sad, zato što im je više stalo do njihovih ličnih, materijalnih interesa, nego do istorijske istine. Ko su oni? To su svi oni koje nije sramota da javno potvrđuju sve ono što misle hrvatski istoriopisci i hrvatski zvaničnici. A tih i takvih je danas u Srbiji, na žalost, sve više.
Kako gledate na činjenicu da su predstavnici Srba u hrvatskoj od lane prisutni na proslavama “Oluje”?
Mikavica: Odlazak naših predstavnika, Srba iz Hrvatske, u Knin na godišnjicu zločina počinjenih 1995. godine su samo još jedan, uzaludni pokušaj da se Hrvati privole na ljudskost, razumevanje, empatiju… To je naravno uzalud. Svi Hrvati se ponose onim što predstavlja njihovu državnost, a ta državnost je, bez veličanja genocida 1941-1945. i pogroma 1995. godine, jednostavno nezamisliva.
Republika Srpska Krajina je osnovana kao jedna država srpskog naroda, na osnovu prava na samoopredeljenje, koje je jedino Srbima iz bivše Jugoslavije uskraćeno i na osnovu činjenice da je Srbima u Tuđmanovoj Hrvatskoj oduzeta konstitutivnost i politička ravnopravnost koju su, makar i samo formalno, imali i u vreme postojanja titoističke Jugoslavije.
Danas se sa bolom i tugom prisećamo pogroma koji su Hrvati izvršili pre 26 godina i nadamo se da će kad-tad doći vreme povratka krajiških Srba u svoju državu, Republiku Srpsku Krajinu i nadamo se da će vlada RSK biti priznata kao vlada u izbeglištvu od strane naše matične države. I najzad, nadamo se da ni jedan Srbin nikada neće zaboraviti ono što se desilo u Pavelićevoj i Tuđmanovoj Hrvatskoj. Jer sve dok pamtimo, ima i nade.
Foto: privatna arhiva